YABAN
Yaban sözcüÄŸünü yerküre, yani üzerinde yaÅŸadığımız, var olduÄŸumuz gezegenimiz için kullanıyorum. Özünde, ıssızlık anlamından yola çıkarak bizden daha büyük bir varoluÅŸsal önceye iÅŸaret ediyorum. SözcüÄŸün kökeni Farsça. Issız, insansız, çorak, verimsiz, faydasız, boÅŸ yer, çöl gibi anlamları var. DoÄŸadan farklı bir terim. Ben bu anlamlardan yola çıkarak birbiriyle nispeten iliÅŸkili iki anlam üretiyorum.
Birinci anlam uygarlığın, yani insan ürünü ve insan için bir yapay habitatın olmadığı yer. Issızlık, verimsizlik, boÅŸ yer anlamlarından yola çıkıyorum burada. Ama ikinci ve daha derin bir anlamı var yabanın benim için, daha doÄŸrusu zihnimde ürettiÄŸim: VaroluÅŸsal anlamda insandan öncesi, daha doÄŸrusu kendimizi içinde hissettiÄŸimiz dışımızda ve bizden önce olan yer. Yerkürenin herhangi bir yerinde, bir doÄŸal habitatta tamamen yalnız, yani tek başımıza kaldığımızda hissettiÄŸimiz bizden çok daha büyük, geniÅŸ, bir bakıma sonsuz ve kısmen ürkütücü bir ÅŸeyin içinde olduÄŸumuz duygusu. Bu anlamda bizden öncesi. Yani bir bakıma bir sosyal varlık, bir sosyal hayvan olarak bu sosyalliÄŸimizin, bir topluluÄŸun içinde var olma ÅŸartımızın bize algılatmadığı durum; sosyal dünyamızda hiçbir zaman bu anlamda tedirgin olmayız. SosyalliÄŸimizin veya toplumsallığımızın bize verdiÄŸi en önemli ÅŸey bu tedirginliÄŸi kaldırarak, hissettirtmeyerek bizi böyle bir stresten uzak tutmasıdır. Her ne kadar tamamen yalnız bir var oluÅŸ bizim doÄŸamızda deÄŸilse de, bunu doÄŸal koÅŸullarımızda hiçbir zaman yaÅŸamasak da, ancak zorlamayla algıladığımız bir durumsa da, yabanı tam böyle doÄŸal olmayan bir öncelik durumu olarak tanımlıyorum.
Var oluÅŸumuza bu ÅŸekilde baktığımızda, kendimizi bu anlamda bir ÅŸeyin, benim yaban adını verdiÄŸim bir ÅŸeyin içinde algılamaya zorladığımızda, dikkatimiz kendimizden, kendi toplumsallığımızdan, her zaman bir topluluk içinde var olma durumumuzdan baÅŸka bir ÅŸeyin de içinde olduÄŸumuzu kavramaya iter bizi. Ä°nsanın felsefi ve etik geliÅŸiminin evrensellik kazanmasında, sınırlarının ait olduÄŸu topluluÄŸun dışına çıkmasında, yani kendi topluluÄŸu dışındakiler için de bir etik yaklaşım geliÅŸtirmesinde bu duyguyu yaÅŸamasının çok önemli bir adım olduÄŸunu düÅŸünüyorum. Bu karşılaÅŸmayı gerçekleÅŸtirdiÄŸimizde, bizden daha büyük ve dışımızda bir ÅŸeyle uzlaÅŸma ve bir bakıma bu ÅŸeye uyum saÄŸlama yaklaşımı belirmeye baÅŸlıyor. Yabanı anlamak ve bu anlamda yabanlaÅŸmak bu açıdan çok önemli. Yabanda olduÄŸumuzda, tamamen tek başımıza o ıssızlığın içinde olduÄŸumuzda, ki bunu tek başımıza doÄŸaya giderek rahatlıkla yapabiliriz, tek algıladığımız, duyduÄŸumuz, soluÄŸumuzun, nefesimizin sesidir. Ä°ÅŸte o anda bizden çok daha büyük bir ÅŸeyin içinde tamamen yalnız, sadece bir soluk olduÄŸumuzu kavrarız.
Bu insan için hiç de doÄŸal olmayan bir durumdur. Ä°nsan tek bir birey olarak evrilmediÄŸi gibi, sosyal bir hayvan, her zaman bir topluluk içinde var olan bir hayvan olarak evrilmiÅŸtir. Bu koÅŸullarda algılayamayacağı bir durumdur bu ama hiçbir zaman algılayamayacağı bir durum veya yaÅŸayamayacağı bir duygu deÄŸildir. Çevresinde tek bir insan bulamadığında, örneÄŸin bir ormanda kaybolduÄŸunda ya da diyelim tek başına avlanıyor, böyle durumlarda kendini bu bahsettiÄŸim türden bir yabanda, kocaman bir ÅŸeyin içinde yapayalnız hissedecektir. DediÄŸim gibi, bu insanın doÄŸallığına aykırı bir durumdur ama son derece eÄŸiticidir, insanı daha farklı bir gerçeklikle tanıştırır. Muhtemelen mitolojilerin baÅŸlangıcında karşılaÅŸtığımız o ilk durumlar, her ÅŸeyin baÅŸladığı anlar böyle bir algılamanın ürünüdür. Ä°nsan daha en baÅŸtan itibaren yabanın farkına varmıştır.
Bu keÅŸfini muhtemelen farklı bir ÅŸekilde yorumlamıştır. Kendisinden önce olma durumunu, önce gelmiÅŸ olma halini gerçekten de tarihsel bir geliÅŸme olarak algılamış olabilir. En azından bir kısmının bunu böyle algıladığını gösteren belirtiler var ve bu bir kısım zaman içinde toplam insan nüfusunun neredeyse tamamını oluÅŸturmuÅŸtur. Yaban bu ÅŸekilde algılanmış, insandan önceki durum olarak, ve insanın belirmesiyle de yabanın sona erdiÄŸini düÅŸünülmüÅŸ gibi gözüküyor. Herhangi bir insan topluluÄŸunun içinden bakınca dışarıdaki ıssızlığı, dışarıdaki o çok büyük ÅŸeyi görmek pek de kolay deÄŸil.